جستجو

اعطای جایزۀ پاول واتسلاویک به یک نظریه‌پرداز حافظه

پنجشنبه 4 آذر 1395 | 9 سال پیش

روز دوشنبه (سی‌ام مارس) جایزۀ‌ پاول واتسلاویک وین به فرهنگ‌شناس آلمانی، آلئیدا آسمن اعطا شد. خانم آسمن در سخنرانی خود به این مناسبت گفت: «فقط با یک حافظۀ جمعی مشترک است که پیکر منسجم اروپا شکل می‌گیرد.» عنوان سخنرانی فرهنگ‌شناس آلمانی «آلئیدا آسمن» (Aleida Assmann) «در مسیر یک حافظۀ جمعی اروپایی» نام داشت. آسمن از نظریه‌پردازان سرشناس در زمینۀ حافظۀ فردی، جمعی و فرهنگی‌ست. آلئیدا آسمن روز دوشنبه (سی‌ام مارس) در تالار شهرداری وین، پایتخت اتریش حضور یافت و جایزۀ «حلقۀ افتخار پاول واتسلاویک» را دریافت کرد. او سپس سخنرانی خود را در تجلیل از پاول واتسلاویک ایراد نمود. جایزۀ «حلقۀ افتخار» پاول واتسلاویک جایزۀ «حلقۀ افتخار پاول واتسلاویک» از سوی کانون پزشکان وین در تقدیر از پژوهش‌های علمی‌ به اندیشه‌ورزان عصر حاضر، به آنها اهدا می‌شود. پاول واتسلاویک (Paul Watzlawick)، روان‌کاو، فیلسوف و نظریه‌‌پرداز پرآوازۀ اتریشی در گسترۀ ارتباطات بود که در سال ۲۰۰۷ درگذشت. او آثار بسیاری از خود بر جای گذارد. به ویژه دو کتاب او با عنوان‌های «واقعیت تا چه اندازه واقعی‌ست» و «دیباچه‌ای بر شوربختی» از پرفروش‌ترین کتاب‌ها بوده‌اند. این دومین سالی‌ست که جایزۀ علمی «حلقۀ افتخار» کانون پزشکان وین اهدا می‌شود. جایزۀ سال ۲۰۰۸ به جامعه‌شناس پرآوازه «پتر برگر» تعلق گرفت. او کسی بود که به همراه جامعه‌شناس آلمانی «توماس لوکمان» در سال ۱۹۶۶ کتاب ماندگار «ساخت اجتماعی واقعیت؛ یک نظریۀ جامعه‌شناسی دانش» را انتشار داد. دلیل اعطای «حلقۀ افتخار» به آلئیدا آسمن دکتر «والتر دورنر»، رییس کانون پزشکان وین و بنیانگذار این «حلقۀ افتخار» و «ارهارد بوسک»، رییس هیأت داوران در استدلال خود برای اعطای این جایزه آورده‌اند: «هیأت ژوری این بار با گزینش دکتر آلئیدا آسمن کسی را برگزید که فراتر از این جایزه شایستۀ تقدیر است. خانم آسمن، هومانیست، جهان‌شهروندی از سنت پاول واتسلاویک و معمار پی‌گیر واقعیت ظاهری‌ست.» این دو می‌افزایند: «بر پایۀ تحلیل شفاف آلئیدا آسمن، فرهنگ‌های حافظه، ساختارها، معناها و سازوکارهای غلبه بر گذشتۀ خود را می‌سازند. آسمن اروپا را فقط هنگامی همچون یک پیکر منسجم می‌بیند که حافظۀ جمعی مشترک آن شکل گیرد. اروپا بیش از یک جامعۀ مشترک‌المنافع و یک فضای مشترک اقتصادی‌ست. هویت اروپا را باید در فرایند دردناک «یاد» جست و یافت.» نگاهی به گذشتۀ آلئیدا آسمن آلئیدا آسمن در بیست و دوم ماه مارس ۱۹۴۷ در بِتِل در نزدیکی شهر بیله‌ فلد آلمان به دنیا آمد. او در سال ۱۹۶۸ با یان آسمن که کارشناس مصر باستان و نظریه‌پرداز الهیات سیاسی‌ست، ازدواج کرد و صاحب پنج فرزند است. خانم آسمن عضو مهم‌ترین نهادها و انجمن‌های علمی‌ست. آلئیدا آسمن پس از طی تحصیلات دانشگاهی خود در رشته‌های زبان و ادبیات انگلیسی و مصرشناسی، به گرفتن درجه‌‌های علمی دکترا و فوق‌ دکترا در دانشگاه‌های توبینگن و هایدلبرگ نائل آمد. او هم‌اکنون صاحب کرسی استادی در رشتۀ زبان و ادبیات انگلیسی و ادبیات‌شناسی در دانشگاه کنتستانس آلمان است. این فرهنگ‌شناس آلمانی، استاد میهمان و پژوهشگر شمار فراوانی از دانشگاه‌های آمریکا و اروپا بوده است. ولی پژوهش‌های علمی آلئیدا آسمن فراتر از حوزۀ کرسی استادی‌اش می‌رود. او را بیش‌تر فرهنگ‌شناس و نظریه‌پرداز حافظۀ فردی، جمعی و فرهنگی می‌شناسند. از او آثار بسیاری انتشار یافته است، به ویژه دو کتاب با عنوان‌های «فضاهای یاد» و «سایۀ دراز گذشته» توجه تحسین‌برانگیز افکار عمومی، به خصوص کارشناسان را برانگیخته است. آسمن در این دو کتاب به تحلیل شکل‌ها و دگرگونی در حافظۀ فرهنگی انسان‌ها دست زده و یک مجموعۀ منسجم نظری عرضه کرده است. او به ویژه موضوع هولوکاست در حافظۀ فردی و جمعی را بررسیده است. انسان در جمع پرورش می‌یابد اگر چه انسان به منزلۀ فرد قابل تقسیم نیست، از سوی دیگر این فرد، واحد خودکفایی هم نیست. انسان‌ها را باید در ارتباط‌های گسترده‌تری دید. هر «منی» به «مایی» متصل است که بنیان‌های مهم هویت خود را از آن برمی‌گیرد. با زایش انسان و ورودش به جهان، فردیت انسان نیز حضور خود را نشان می‌دهد. این کودک نوزاده، آن «منی»‌ست که به یک گروه یا جمع «ما» وارد شده است، ولی ورود به این «ما - گروه» نه تصمیم و حرکتی اختیاری و نه گزینشی آگاهانه است؛ مانند عضویت یک فرد در «ما - گروه‌های» خانواده، نسل، قوم، دین یا ملت. خانواده نه فقط مکان پیدایش حیات انسان، بلکه با گرامیداشت و یادبود مردگان، مکان بقای پس از مرگ نیز هست. از چشم‌انداز فرد، خانواده فقط حلقه‌‌ای از زنجیر بقای نیاکان نیست؛ خانواده مکان ارتباطات نیز هست. با در هم ‌تنیدن رشتۀ تجربه‌ها، روایت‌ها و سرنوشت‌ها، در اینجا با صحنۀ درآمیزی نسل‌ها رو به رو هستیم. عکس‌ها، سندها و نوشته‌ها حافظۀ خانوادگی را، دست‌ کم در سه نسلی که با همدیگر در تماس و در حال تبادل تجربه‌ هستند، زنده نگاه می‌دارند و پاره‌ای از هویت فردی نسل‌های آینده را می‌سازند. افق‌های زمانی نسل‌ها هر «ما - گروه» دارای یک بُعد یا افق زمانی‌ست. برای نمونه، افق زمانی «ما - گروهِ» خانواده بین هشتاد تا صد سال است؛ یعنی در فاصلۀ زمانی‌ای که سه یا چهار نسل با همدیگر همزیستی دارند. ولی افق زمانی «ما - گروهِ» خانواده ناچیزتر از آن است که بتوان آن را با افق زمانی «ما - گروه‌های» بزرگ‌تر فرهنگ‌، دین‌ و ملت‌ مقایسه کرد. فرد با ورود به این «ما - گروه‌های»‌ بزرگ نه فقط بُعد زمانی دیگری را می‌پذیرد، بلکه با یک افق زمانی گسترده‌تر، به فراسوی تجربه‌های فردی خود می‌نگرد. در پی آن، حافظۀ فرد نیز پا را از تجربه‌های خویش فراتر می‌‌نهد. در اینجاست که با درآمیزی رشته‌های حافظۀ فردی و جمعی رو به رو می‌شویم. آسمن معتقد است، در یک چنین وضعیتِ «افق‌های زمانی» متفاوت است که می‌توان از «افق‌های حافظه» سخن راند. به این معنا که «ما - گروه‌هایی» که در بالا از آنها نام بردیم، هر یک شکل ویژه‌ای از حافظه را پیکربندی می‌کنند. این شکل ویژۀ «‌ما - حافظه» آمیزشی‌ از حافظۀ چندین «ما - گروهِ» خانواده، نسل، جامعه، دین، ملت و فرهنگ.است. در نتیجه دشوار بتوان تشخیص داد که نزد یک فرد یا یک جمع، شکل‌بندی حافظۀ یک «ما – گروه» در کجا به پایان می‌رسد و در امتداد آن شکل‌بندی حافظۀ یک «ما – گروه» دیگر آغاز می‌شود. برای نمونه، تشخیص این که کدام پاره از حافظۀ ما برگرفته از «ما - گروه» خانواده است و کدام از «ما - گروه‌» دین، ملت یا فرهنگ، دشوار می‌باشد. شکل‌بندی‌های حافظه ولی با وجود بغرنجی این درآمیزی، آسمن معتقد است که تشخیص و تمیز سطح‌ها و بُعدهای متفاوتِ حافظه چندان دشوار نیست، زیرا هر سطح از حافظه، کارکرد و میزان پویایی خود را دارد. از سوی دیگر با مقایسۀ حافظۀ فردی و جمعی می‌توان چهار نوع شکل‌بندی حافظه را از همدیگر تفکیک کرد: حافظۀ فردی، حافظۀ اجتماعی، حافظۀ سیاسی یا ملی و حافظۀ فرهنگی. با معیارهایی مانند شعاع زمانی و مکانی، بزرگی گروه و ثبات و بی‌ثباتی حافظه می‌توان نوع و دامنۀ حافظه را نیز از یکدیگر تمیز داد. آسمن در آثار خود که خواننده را مجذوب می‌سازد، می‌گوید که پدیدۀ حافظۀ جمعی با «فرهنگ یاد» پیوندی سخت دارد و می‌نویسد: «ما سدۀ بیستم را پشت سر گذاردیم، ولی او همچنان به دنبال ماست... .» 391 بازدید

راهنمای شوربختیهیچ چیز تحمل‌ناپذیرتر از چند روز خوشبختی نیست!

پاول واتسلاویک۱۳۸۶/۱/۱۱ - 13۰0/5/3