سعدی شیرازی

قرن هفتم

سعدی شیرازی
گنجینۀ پربار ادیب پارسی به حق با نام دو درّفشان ادیب مرد حافظ و سعدی ـ قرین و گیتی نور شده است. هر آنکه دلش به شرار ادبیات افروخته است، بی‌گمان ولو لمحه‌ای بر این واحۀ سبز درنگ کرده و از خرمن هنر این بزرگان خوشه‌ای برگرفته است. همان گونه که دامان مادر، آموزگار زبان روزمره و حال ماست، آثار این نوابغ پارسی‌گوی نیز از اساتید برجستۀ تصحیح و غنای فرهنگ واژگان ما به شمار می‌آید. در این میان از نوادر روزگار است که صاحب هنری در هر دو گسترۀ بی‌نهایت کلام منظوم و منثور، به ابعادی شگفتی‌آفرین تبحر داشته و قلم ساحرش در انواع قالب‌ها بسراید و بنگارد. و آثار به نظم و نثر شیح اجل به وضوح گواهی می‌دهند که سعدی در زمرۀ این نوادر بود! شیخ مصلح، ملقب به مشرف یا شرف‌الدین با تخلص سعدی در سال‌های آغازین قرن هفتم هـ .ق. به روایتی حدود سال ۶۰۶ هـ . ق. در شیراز زاده شد. دوران پرشور جوانی و میانسالی او همه در سیر و گذار گذشت که تمنای تجربه‌آموزی و مردم‌آمیزی در سر داشت. چندی در شامات و لبنان اقامت گزید و به دفعات به شوق زیارت خانۀ خدا رهسپار حجاز شد. این وجود پوینده بیش از سی سال از عمر پرمایۀ خود را (از حدود سال ۶۲۱ ـ ۶۲۰ هـ . ق. تا ۶۵۵ هـ . ق.) در سفر و همزیستی با مردم دیار گوناگون به سر آورد. او که در کودکی الفبای علوم را در زادگاه خود ـ شیراز ـ فراگرفته بود، بعدها در مدرسۀ نظامیۀ بغداد، که از مراکز مهم تعلیم آن زمان به شمار می‌آمد، به علم‌آموزی پرداخت و چندی نگذشت که در همان‌جا به مقام استادی رسید و به تعلیم همت گمارد. شیخ سعدی یا آن گونه که هنرشناسان لقبش دادند ـ افصح‌المتکلمین ـ تمامی دورانی را که در سیر آفاق گذرانید، آتش عشق موطن خود، شیراز را به دل داشت. چنانچه افزون بر غزلیاتی که به شوق رو نهادن سوی شیراز در غربت از او به جا مانده است. در سبب نظم کتاب بوستان نیز در وصف این عشق این گونه می‌سراید: در اقصای عالم بگشتم بسی به سر بردم ایام با هر کسی تمتع به هر گوشه‌ای یافتم ز هر خرمنی خوشه‌ای یافتم چو پاکان شیراز خاکی نهاد ندیدم که رحمت بر این خاک باد تـولّای مــردان ایـن پـاک‌بــوم برانگیختم خاطر از شام و روم دریـغ آمـدم زان همـه بوستـان تهیدست رفتن سوی دوستان به دل گفتم از مصر قند آورند بر دوستان ارمغانی برند مرا گر تهی بود از آن قند دست سخن‌های شیرین‌تر از قند هست سعدی در بغداد از محضر بزرگانی همچون جمال‌الدین ابوالفرج عبدالرحمن معروف به ابن جوزی (نویسندۀ تلبیس ابلیس که وفات او به سال ۵۹۷ هـ . ق. بوده است) و احتمالاً شهاب‌الدین ابوحفص عمر بن محمد سهروردی (متوفی به سال ۶۳۲ هـ . ق.) برخوردار شد که در آثار خود به این توشه برگرفتن از مجالست این عالمان اشارتی دارد. شاعر به شیراز که اندر می‌شود با رهاورد تجارب و کمالاتی که در جهان‌پیمایی سی‌ساله‌اش اندوخته است، در صدر محافل بزرگان آن دیار جای گرفته و مورد حمایت سعد بن ابی بکر بن سعد بن زنگی قرار می‌گیرد و به زودی در سلک نزدیکان او درمی‌آید. تخلص سعدی نیز نشانگر انتساب وی به همین شخص می‌باشد. چندی نمی‌گذرد که گوهرشناسان در مجالس موعظه پیرامونش حلقه می‌زنند و علی‌رغم آن که به هیچ رو داعیۀ زهد و هدایت ندارد، رهنمون‌هایش را به گوش جان می‌شنوند. گرچه شیخ سعدی زمانی طولانی در اقامتگاه شیخ اعظم ابوعبدالله خفیف شیرازی طی طریق خود را در سلوک عرفانی پی می‌گیرد، اما به هیچ خرقه و خانقاهی نمی‌پیوندد. تعمق در شرح حال سعدی بیانگر این نکتۀ مهم است که اصولاً شاعر در تمامی زندگانی اعتدال پیشه کرده، در همان حال که با صاحب‌منصبان دینی و دولتی مراوده و معاشرت داشته و حتی مدح بزرگان را گفته، اما مدایح خود را به گوهر پند آراسته است. اندرزگویی بزرگان و فرمانروایان به روشنی آشکار می‌کند که شاعر چه مقام و وظیفۀ والایی را برای هنر خود قایل بوده است. سعدی در قالب‌های شعری نامتداول مانند قطعه، ملمعات و حتی مفردات افزون بر غزلیات، قصاید، مثنویات و رباعیات، موزونی و راهواری مرکب ذوق خود را به اثبات رسانده است. از این سخن‌سرای بزرگ ۲۲ اثر بر جای مانده است که بخشی از آن اشعار عربی‌ست که در بر گیرندۀ ۷۰۰ بیت می‌باشد. همچنین مجالس و رساله‌هایی که رساله‌ای در بارۀ عقل و عشق از آن جمله است، از وی موجود می‌باشد. دیگر یادگارهای ارزشمند سعدی شیرین‌سخن شامل این آثار است: بوستان (نام این کتاب در اصل سعدی‌نامه است که گویا پس از روزگار سعدی توسط صاحبان ذوق در همسازی با گلستان، بوستان نام می‌گیرد)، گلستان، غزلیات در دفاتر طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم، ملمعات و مثلثات، ترجیحات، قصاید فارسی وعربی، صاحبیه، خبیثات، رباعیات، مفردات و هزلیات (بخشی از آن که به صورت مجالس و به نثر است در نسخه‌های معتبر بسیار قدیم دیده نمی‌شود). نخستین کلیات سعدی در سال ۷۲۶ هـ . ق. به همت علی بن احمد بن ابی‌ بکر بیستون گردآوری شده که افزون بر گردآوری و تدوین آثار بر مبنای خط و نوشتار شخص شیخ، فهرست‌هایی را نیز جهت بازاریابی غزلیات تنظیم نموده است. گر چه شمع فروزان حیات پرثمر شاعر در ذی‌‌حجۀ سال ۶۹۰ هـ . ق. به ظاهر خاموشی می‌گزیند، اما بازتاب انوار آن در آینۀ دل خیل بی‌شمار ارج‌گزاران هنر، هنوز پدیدار است. چنانچه شورای ملی یونسکو به سال ۱۳۶۳ طی جشنواره‌ای هفتصدمین سالگشت ولادت این نابغۀ هنر و ادب را در ایران پاس داشت و بسیاری از ادیبان و سعدی‌پژوهان جهان و ایران با شرکت در این گرامی‌داشت سر تعظیم و ارادت بر آستان شکوه هنر جاودانۀ‌ او فرود آوردند! (برگرفته از مقدمۀ کتاب غزلیات سعدی)10K بازدید
غزلیات سعدیغزلیات سعدی19,000 ریال